استدلال چیست؟

استدلال به معنای پروسه استفاده از دلایل و شواهد برای رسیدن به یک نتیجه منطقی است. در واقع، استدلال شامل تجزیه و تحلیل اطلاعات، استفاده از قوانین منطق، و ارائه نتایج یا تصمیمات بر اساس آن اطلاعات است. استدلال به دو دسته کلی تقسیم می ‌شود:

استدلال قیاسی:

در این نوع استدلال، نتیجه‌ گیری بر اساس اصول یا قوانین کلی انجام می ‌شود. اگر تمام تصور‌های قیاس صحیح باشند و منطق استدلال درست باشد، نتیجه‌ گیری نیز صحیح خواهد بود. به عنوان مثال: همه انسانها فانی هستند. سقراط یک انسان است. بنابراین، سقراط فانی است.

استدلال استقرایی:

در این نوع استدلال، نتیجه‌ گیری بر اساس مشاهده و تجارب خاص انجام می ‌شود. در این روش، از موارد خاص برای رسیدن به یک نتیجه کلی استفاده می ‌شود. به عنوان مثال: در بسیاری از روز ها، خورشید طلوع کرده است. بنابراین، احتمالاً خورشید در روز های آینده نیز طلوع خواهد کرد.
استدلال در بسیاری از زمینه‌ ها مانند فلسفه، ریاضیات، علوم اجتماعی، و منطق مورد استفاده دارد و به تحلیل و ارزیابی ایده‌ ها و نظرات کمک می‌ کند.

انواع استدلال:

استدلال به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می ‌شود: استدلال قیاسی و استدلال استقرایی. در زیر به شرح این دو نوع استدلال همراه با مثال‌های متعدد ‌می‌ پردازیم.

۱. استدلال قیاسی

در استدلال قیاسی، نتیجه‌ گیری بر اساس اصول یا قوانین کلی انجام می ‌شود. در صورتی که تصور‌های قیاس صحیح باشند و منطق استدلال درست باشد، نتیجه‌ گیری نیز صحیح خواهد بود. این نوع استدلال به دقت و اعتبار بالایی نیاز دارد. و سه نوع است مثال:
استدلال قیاسی ساده:
تصور۱: تمام انسانها فانی هستند.
تصور۲: سقراط یک انسان است.
نتیجه: بنابراین، سقراط فانی است.
استدلال قیاسی با یک تصور اضافی:
تصور۱: تمام پرندگان دارای بال هستند.
تصور۲: عقاب یک پرنده است.
تصور۳: عقاب پرنده ‌ای است که به دنبال شکار پرواز می‌ کند.
نتیجه: بنابراین، عقاب دارای بال است.
استدلال قیاسی در حقوق:
تصور۱: قوانین مالیاتی ایجاب می‌ کند که هر شهروندی که درآمد بیشتری دارد، مالیات بیشتری بپردازد.
تصور۲: علی درآمد بالایی دارد.
نتیجه: بنابراین، علی باید مالیات بیشتری بپردازد.

۲. استدلال استقرایی

در استدلال استقرایی، نتیجه‌ گیری بر اساس مشاهده و تجارب خاص انجام می ‌شود. این نوع استدلال به طور کلی نتیجه‌ گیری از موارد خاص برای رسیدن به یک نتیجه کلی است، و ممکن است نتیجه‌ گیری همیشه صحیح نباشد، اما احتمالاً درست است و همچنان سه نوع است.مثال:
استدلال استقرایی ساده:
مشاهده: در تمام روز های گذشته، باران باریده است.
نتیجه: بنابراین، احتمالاً در روز های آینده نیز باران خواهد بارید.
استدلال استقرایی در علم:
مشاهده: در آزمایشات مختلف، آب در حرارتی 100 درجه سانتی ‌گراد به جوش می ‌آید.
نتیجه: بنابراین، احتمالاً آب در حرارتی 100 درجه سانتی ‌گراد در شرایط عادی جوش می ‌آید.
استدلال استقرایی در بازار:
مشاهده: در چند سال گذشته، بازار مسکن در این منطقه رشد قابل توجهی داشته است.
نتیجه: بنابراین، ممکن است در آینده نیز بازار مسکن در این منطقه به رشد خود ادامه دهد.

۳- استدلال استنتاجی و استدلال استنباطی

گاهی اوقات از اصطلاحات دیگری مانند استدلال استنتاجی و استدلال استنباطی برای توضیح انواع دیگر استدلال استفاده می ‌شود.
استدلال استنتاجی:
تصور۱: اگر کسی در آزمون نمره بالایی بگیرد، او به احتمال زیاد در موضوع مورد نظر تسلط دارد.
تصور۲: مریم در آزمون نمره بالایی گرفته است.
نتیجه: بنابراین، مریم به احتمال زیاد در موضوع مورد نظر تسلط دارد.
استدلال استنباطی:
تصور۱: اگر خورشید طلوع کند، روز آغاز می ‌شود.
تصور۲: امروز خورشید طلوع کرده است.
نتیجه: بنابراین، امروز روز آغاز شده است.
در مجموع، استدلال قیاسی و استقرایی وسیلهٔ مهمی برای تحلیل و تفکر منطقی هستند، و انتخاب نوع استدلال مناسب به نوع مسئله و هدف تحلیل بستگی دارد.

ادامه دارد…

حق چاپ ونشر این مقاله محفوظ است در صورت استفاده از آن باید نام داکتر صالحه واهب واصل و لینک منبع ذکر شود.

فهرست منابع مورد استفاده در نگارش این مقاله در بخش آخری آورده شده است.